پندی از نهج البلاغه: کم بخشیدن، بهتر از نبخشیدن

لا تَستَحِ مِن إعطاءِ القلیلِ فإنّ الحِرمانَ أقَلُّ مِنهُ
از بخشش کم شرمنده مباش، چرا که هیچ ندادن، از آن بخشش کم نیز کمتر است. (حکمت 67)

شرح حدیث:

یکى از کارهاى خوب و پسندیده که باعث خوشنودى خلق و رضایت خدا می شود این است که ما از مال و دارائى خود بخشش کنیم. البته بخشش کردن این نیست که مال خود را دور بریزیم و در راههاى نادرست تلف کنیم. بلکه معنى بخشش آن است که وقتى یک کار خیر پیش مى آید و براى انجام آن به کمک دیگران احتیاج پیدا می شود ما نیز قدم به پیش گذاریم و در حد توانائى خود به انجام آن کار خیر کمک کنیم. مثلا ممکن است در کشور جنگى رخ دهد و گروهى از هموطنان جنگ زده ما، خانه و زندگیشان را از دست بدهند. یا ممکن است حوادثى مانند آمدن سیل و زلزله شهر و خانه و محل کار عده اى آسیب ببیند و سرمایه و دار و ندارشان از بین برود. حتى ممکن است بدون هیچگونه از این حوادث باز هم عده اى پیدا مى شوند که در عین آبرومندى دچار فقر و محرومیت شده باشند.
در تمام این حالات وضعى پیش می آید که گروهى از هموطنان و هم دینی هاى ما به کمک اشخاص مؤمن و نیکوکار نیاز پیدا مى کنند. در چنین مواقعى وظیفه دینى و اخلاقى ما حکم می کند که براى رضاى خدا، از مال و دارائى خود هر قدر که می توانیم به اینگونه افراد بخشش کنیم. لازم نیست که حتما مقدار بخشش ما زیاد و هنگفت باشد، بلکه مهم این است که از بخشیدن آنچه در قدرت داریم کوتاهى نکنیم.
بعضى از افراد با آنکه دلشان مى خواهد در اینگونه موارد به دیگران کمک کنند ولى چون مقدارى که قادر به بخشیدن آن هستند کم و ناچیز است، احساس شرمندگى مى کنند. اینگونه افراد بخاطر شرم بیهوده از بخشش آن مقدار کم خوددارى مى کنند و در نتیجه اشخاص نیازمند را از همان مقدار اندک بخشش نیز محروم و بى نصیب می گذارند.
براى آنکه بدانیم این طرز فکر تا چه حد نادرست است، به یک مثال توجه کنیم: فرض مى کنیم براى یکى از هموطنان جنگ زده باید خانه اى ساخته شود که 10 هزار تومان هزینه دارد. ما نیز یکهزار نفر هستیم که هر کدام فقط 10 تومان می توانیم کمک کنیم. اگر همه ما که 1000 نفر هستیم 10 تومانهاى خود را بدون هیچگونه شرمندگى روى هم بگذاریم مجموع آن می شود 10000 تومان که می توان با آن خانه مورد نظر را ساخت.
اما اگر یکایک ما از دادن 10 تومان خجالت بکشیم و این مبلغ را بخشش نکنیم هیچ پولى فراهم نمی شود و در نتیجه، آن خانه نیز ساخته نخواهد شد. در این مورد آیا دادن 10 تومان بهتر است یا ندادن آن؟ و آیا آن 10 کمتر است و یا خجالت کشیدن و هیچ ندادن؟
بخاطر همین است که امام علیه السلام می فرماید: از بخشش کم شرمنده نباشید، چون شرمندگى باعث می شود که از بخشش کم خوددارى کنید و به افراد نیازمند چیزى ندهید. در حالیکه بخشش شما هر چقدر که کم و ناچیز باشد، هیچ ندادن از آن کمتر و ناچیزتر و در نتیجه باعث شرمندگى بیشتر است.
______________________
منبع: پندهاى کوتاه از نهج البلاغه، هیئت تحریریه بنیاد نهج ‏البلاغه